Te Veel Geleend? Niet Altijd Recht op Schadevergoeding
Een consument die gelet op zijn financiële positie teveel geld heeft geleend heeft onder omstandigheden recht op schadevergoeding. Dat volgt uit de uitspraak van het gerechtshof van 17 september 2013. Het is echter zeker niet zo dat een consument die (te) veel heeft geleend altijd schadevergoeding krijgt. Er moet aan meerdere voorwaarden zijn voldaan, stelt advocaat Jonneke van Poelgeest.
Om schadevergoeding te kunnen krijgen moet de consument ten eerste tijdig hebben geklaagd. Hoewel de consument wist dat het geleende bedrag boven zijn draagkracht lag, betekent dit volgens het Hof nog niet dat de consument zonder meer op de hoogte hoefde te zijn van een schending van de zorgplicht, aangezien de consument niet deskundig en professioneel is.
Dit is mijns inziens een vrij vergaande overweging. Het feit dat de consument merkt dat het geleende bedrag boven zijn draagkracht ligt, kan immers ook een aanleiding zijn voor de consument om direct te onderzoeken of een zorgplicht is geschonden. Het lijkt mij voor de hand liggen dat als de kredietnemer merkt dat een product niet passend is (in dit geval: ik kan de rente en aflossing niet voldoen, gelet op mijn vaste lasten), als reactie wordt gekeken of de aanbieder of bemiddelaar van dat product dan wel een goede dienst heeft geleverd. Hierbij is mijns inziens ook van belang dat schending van zorgplicht door financiële ondernemingen een onderwerp is dat ook bij het algemene publiek/in de media aan de orde is geweest.
Schending zorgplicht
Daarnaast moet de kredietverstrekker of de bemiddelaar in strijd met de zorgplicht hebben gehandeld. Voor de bemiddelaar legt het Hof de zorgplicht zo uit dat onderzoek moet worden gedaan naar de financiële situatie, de deskundigheid van de klant en de doelstellingen van de klant. Als de kredietovereenkomst niet bij de consument past, moet de bemiddelaar de consument afraden om de kredietovereenkomst te sluiten.
Mijns inziens zal de invulling van de zorgplicht beoordeeld moeten worden in het kader van de periode waarin is bemiddeld/het advies is gegeven. De zorgplicht wordt steeds ruimer ingevuld, terwijl het enige tijd geleden gebruikelijk was dat consumenten veel wilden lenen. Dit werd ook maatschappelijk geaccepteerd. Een schending van de zorgplicht zou naar mijn idee alleen aangenomen kunnen worden als de bemiddelaar of kredietverstrekker in die tijd anders zou moeten hebben gehandeld. Destijds kon de kredietverstrekker of bemiddelaar de latere wijzigingen in de invulling van de zorgplicht immers niet meenemen in zijn handelen.
Alleen als aan bovengenoemde eisen is voldaan, kan een schadevergoeding aan de orde zijn. Een volgende belangrijke vraag is wat de schade is als er in strijd is gehandeld met de zorgplicht met betrekking tot overkreditering.
Wat is de schade?
Er is nog niet veel (gepubliceerde) rechtspraak waarin deze vraag is beantwoord, terwijl zowel kredietverstrekkers als bemiddelaars geschillen hebben waar dit onderwerp van belang is. De Geschillencommissie Financiële Dienstverlening/de Commissie van Beroep heeft over dit onderwerp wel enkele uitspraken gedaan (zie deze en deze) waarin bijvoorbeeld is bepaald dat de rente en het teveel geleende kredietbedrag door de kredietgever moest worden terugbetaald respectievelijk kwijtgescholden en dat een hypothecaire lening moest worden aangepast.
Het Hof oordeelt in dit geval mijns inziens terecht dat het teveel geleende bedrag geen schade is. De consument heeft het bedrag ontvangen en het bedrag gebruikt. De over het teveel geleende bedrag betaalde rente (en nog te betalen rente) wordt door het Hof wel als schade aangemerkt. Hiervoor geldt dat de rente niet door de consument zou zijn betaald als er niet teveel zou zijn geleend en de zorgplicht niet zou zijn geschonden.
Geleend geld “gratis” gebruikt
Daar staat tegenover dat de consument het geld heeft kunnen gebruiken en daarvan heeft kunnen profiteren. De consument kan het teveel geleende bedrag hebben belegd, op een spaarrekening gezet, er een andere lening mee hebben afgelost of het bedrag in zijn huis hebben geïnvesteerd. Moet dit niet in de beoordeling van de schade worden betrokken? Het lijkt redelijk om het genoten voordeel in de schadeberekening te betrekken. Indien het een geschil met een kredietverstrekker betreft is dit temeer redelijk, nu de kredietverstrekker dit bedrag wel die gehele periode heeft uitgeleend (en daarmee dat bedrag dus zelf ook niet heeft kunnen gebruiken/inzetten
Als de uitspraak van het Hof algemeen zou worden doorgetrokken naar andere schadeberekeningen heeft dat tot gevolg dat de consument het teveel geleende “gratis” heeft mogen gebruiken. Bewijstechnisch valt wellicht niet meer altijd vast te stellen wat het voordeel is geweest dat de consument heeft genoten door het teveel geleende bedrag te ontvangen. Praktisch gezien zou dan ook bijvoorbeeld de wettelijke rente kunnen worden gehanteerd. De schade is dan het teveel geleende bedrag verminderd met het de wettelijke rente.
Daarnaast is de vraag of toekomstige rentebetalingen over het teveel geleende bedrag als schade moeten worden aangemerkt. De consument kan (bijvoorbeeld na ontvangst van de schadevergoeding) het teveel geleende bedrag (geheel of gedeeltelijk) aflossen.
Eigen schuld consument
Tot slot zal de eigen schuld van de consument in de verdeling van de schade moeten worden betrokken. Indien een consument graag het bedrag wilde lenen en juist heeft aangedrongen op het verstrekken van/bemiddelen in een zo hoog mogelijke lening waarbij uit een eenvoudige kredietovereenkomst ook duidelijk volgt wat de rentelasten zullen zijn, zal er mijns inziens veelal ruimte zijn om een deel van de schade voor rekening van de consument te laten zijn. De consument heeft, hoewel minder deskundig en professioneel dan de kredietverstrekker/bemiddelaar ook altijd nog een eigen verantwoordelijkheid en zal dus ook zelf moeten bedenken of hij de rente en aflossing wel kan dragen.
Conclusie
Indien een consument als gevolg van een schending van de zorgplicht teveel heeft geleend, kan dit aanleiding zijn voor schadevergoeding, maar schadevergoeding komt pas in beeld als aan enkele eisen is voldaan. Welke schade vervolgens moet worden vergoed is afhankelijk van de omstandigheden van het geval en zal veelal voor een deel voor rekening van de consument moeten blijven.
